نگاهی به راه‌اندازی فیلترینگ هوشمند در کشور

«راه‌اندازی سیستم فیلترینگ هوشمند»؛ عبارتی که این روزها به کرات از سوی نهاد‌های مختلف شنیده می‌شود.

به گزارش سافت گذر به نقل ازبرسام؛ خبر راه‌اندازی این سیستم هوشمند که هنوز به جز اطلاعات جزئی منتشر شده از سوی شورای عالی فضای مجازی، اطلاعاتی از نحوه کار و زمان دقیق اجرای آن در دسترس نیست، در آخرین روز‌های مهر ماه و همزمان با پایان ضرب‌الاجل یک ماهه قوه قضائیه به وزارت ارتباطات برای ساماندهی شبکه‌های اجتماعی نظیر وایبر، واتس‌آپ و… منتشر شد.

درست چند روز بعد از انتشار این خبر نیز فاز اول اجرای سامانه هوشمند پالایش شبکه‌های اجتماعی با امضای تفاهم‌نامه بین شرکت ارتباطات زیرساخت و پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات کلید خورد. این اولین باری نیست که برای راه‌اندازی یک سیستم فیلترینگ هوشمند تفاهم‌نامه‌ و پروژه‌های مشخصی تعیین می‌شود. برای مثال ۲ سال پیش نیز پروژه‌ای با این هدف توسط زیرمجموعه‌ این وزارت اجرا شد که تاکنون خروجی آن مشخص نشده است. با تمام اینها حالا باید منتظر ماند و دید که آیا نرم‌افزار فیلترینگ هوشمند شورای عالی فضای مجازی می‌تواند گره کور فیلتر شدن سایت‌های مختلف را باز کند و آیا سرویس‌های مختلف اینترنتی که تاکنون و به بهانه‌های مختلف فیلتر شده‌اند رفع فیلتر می‌شوند یا خیر؟

 فیلترینگ در گذر زمان

فیلترینگ اینترنت در ایران سابقه طولانی دارد. اجرای پالایش یا همان فیلترینگ از زمان دولت محمد خاتمی کلید خورد. از آن زمان تاکنون سیاست‌های مختلفی در برابر اجرای فیلترینگ صورت گرفته است که شاید سخت‌ترین دوران برای فیلترینگ سایت‌های اینترنتی در دوران ریاست جمهوری دولت نهم و دهم رقم خورد. در این دوران بسیاری از سایت‌های اجتماعی فیلتر و بسیاری از سرویس‌های اینترنتی نیز برای مدت کوتاهی از دسترس خارج شدند. برای مثال در دوران ریاست‌جمهوری دولت دهم، بارها سرویس‌‌های پست الکترونیکی مانند یاهو، جی‌میل یا سرویس‌های موبایلی مانند واتس‌آپ و وایبر با کندی و برای چند روز با فیلتر مواجه شدند که به دنبال اعتراض کاربران و برخی کارشناسان از آنها رفع فیلتر شد.

اما با روی کار آمدن دولت حسن روحانی بسیاری از کاربران با توجه به وعده‌هایی که او پیش از انتخابات ریاست‌جمهوری یازدهم داده بود این امید را داشتند که فیلترینگ سایت‌های اینترنتی کاهش یابد و استفاده از برخی سرویس‌های اجتماعی نیز آزاد شود.

اما تاکنون نه تنها قفل فیلترینگ کشور طی یک سال و چند ماه از عمر دولت یازدهم، باز نشده بلکه کاربران با بحث فیلتر شدن سایت‌ها و سرویس‌های باقی‌مانده نیز روبه‌رو بوده‌اند. هر چند که تا به امروز وزیر ارتباطات مانع افزایش فیلترینگ شده است اما همچنان برخی رفتارهای سلیقه‌ای باعث شده کاربران پیوسته نگران مسدود شدن سرویس‌های اینترنتی باشند که از آنها استفاده می‌کنند.

برای مثال در حالی که وزیر ارتباطات هفته گذشته و در حاشیه جلسه هیات دولت اعلام کرد بنای دولت فیلتر شبکه‌های اجتماعی نیست و از کاربران خواست تا رعایت اخلاق را در استفاده از این شبکه‌ها داشته باشند روز گذشته خبری روی خروجی خبرگزاری فارس مبنی بر ایجاد محدودیت برخی اپراتورهای تلفن همراه برای ثبت‌نام و دریافت کد فعال‌سازی برخی سرویس‌های اینترنتی قرار گرفت. براساس خبر این خبرگزاری در حالی که یک اپراتور تلفن همراه امکان استفاده از برخی نرم‌افزارها را برای مشترکان خود فراهم می‌کند، اما اپراتور دیگری به صورت سلیقه‌ای از فراهم کردن این امکان خودداری می‌کند. در اپراتوری که مانع از استفاده از این سرویس‌ها می‌شود پیامک یا پیغام فعال‌سازی برنامه از طریق سیم‌کارت مسدود است.

همچنین در همین زمینه شایعات در خصوص برگزاری جلسه فوری کارگروه تعیین مصادیق مجرمانه برای تصویب فیلترینگ شبکه اشتراک‌گذاری عکس اینستاگرام نیز شنیده شده است.

 فیلترینگ با پسوند هوشمند

 تاکنون محمود واعظی وزیر ارتباطات با سیاست‌های خاص خود جلوی فیلترینگ‌های سلیقه‌ای از سوی نهاد‌های مختلف را گرفته است و حالا با راه‌اندازی فاز اول سیستم فیلترینگ هوشمند این امید را دارد که سیستم فیلترینگ در کشور نظام‌مند و همراه با رفع مشکلات سیستم فیلترینگ گذشته باشد. در حالی که فاز اول اجرای سامانه هوشمند پالایش شبکه‌های اجتماعی با امضای تفاهم‌نامه بین شرکت ارتباطات زیرساخت و پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات اواخر مهر ماه سال جاری کلید خورده و به گفته مسوولان وزارت ارتباطات فاز اول این سامانه تا پایان خرداد سال ۱۳۹۴ به بهره‌برداری می‌رسید در همین راستا نیز شورای‌عالی فضای مجازی از بهره‌برداری اولین نرم‌افزار فیلترینگ هوشمند کشور خبر داده است.

هر چند مسوولان روابط عمومی شورا برای در اختیار گذاشتن اطلاعات در خصوص این نرم‌افزار فیلترینگ حاضر به پاسخگویی به سوالات روزنامه «دنیای اقتصاد» نشدند اما براساس آنچه در سایت این شورا آمده، این طرح با همکاری مشترک پژوهشکده فضای مجازی دانشگاه شهید بهشتی و سازمان تبلیغات اسلامی (موسسه اطلاع‌رسانی تبیان) در چندین مرکز داخل کشور و همزمان به عنوان یک طرح صادراتی در خارج از کشور راه‌اندازی شده است و مراحل بعدی این طرح در آینده نزدیک اجرا خواهد شد.

تا کنون درخصوص هر دو سیستم فیلترینگ هوشمند جدید اطلاعات دقیقی منتشر نشده و مشخص نیست که آیا با اجرای سیستم فیلترینگ هوشمند شبکه‌ها و سرویس‌های اینترنتی فیلتر شده، رفع فیلتر می‌شوند یا خیر؟ اما حیدر مرتضوی، معاون زیرساخت موسسه اطلاع‌رسانی تبیان در گفت‌و‌گو با «ایسنا» با اشاره به اینکه سیستم فیلترینگ فعلی کارآیی کافی را در فضای اینترنتی کشور ندارد، با اشاره به اینکه از حدود چهار سال پیش بحث لزوم حرکت به سمت هوشمند کردن روش‌های فیلترینگ در کشور مطرح شده بود، می‌گوید: روش فعلی فیلترینگ نه تنها نمی‌تواند برخی از محتواهای نامناسب را از فضای اینترنتی حذف کند بلکه باعث می‌شود بخشی از محتوایی که مشکل اخلاقی ندارد غیرقابل دسترسی شود.

وی با اشاره به این‌که موسسه تبیان با همکاری دانشگاه شهید بهشتی مراحل فنی متعددی را برای ایجاد بستر اجرای فیلترینگ هوشمند انجام داده است، تصریح کرد: در حال حاضر سیستم فیلترینگ هوشمند برای عکس، فیلم و متن در فضای مجازی طراحی شده است.

براساس اظهارات وی، سیستم فیلترینگ هوشمند برخلاف روش‌های سنتی فیلترینگ باعث نمی‌شود که دسترسی به یک سایت به طور کامل محدود شود بلکه تنها محتوای نامناسب و غیرمجاز روی آن سایت غیرقابل دسترسی خواهد شد.

مرتضوی با اشاره به اینکه در حال حاضر طرح آزمایش فیلترینگ هوشمند در چهار مرکز مختلف اینترنتی در حال اجرا است، افزود: اجرای آزمایشی فیلترینگ هوشمند تحت نظارت عملیاتی جدی و کنترل کافی قرار گرفته است تا میزان کارآیی آن مشخص شود.

مرتضوی در پاسخ به این سوال که اجرای فیلترینگ هوشمند تا چه حد سرعت اینترنت را کاهش خواهد داد، گفت: فیلترینگ هوشمند برای اینکه سرعت اینترنت را کم نکند و گلوگاهی برای عبور داده‌ها ایجاد نکند بار اول محتوای مورد نظر را پردازش کرده و از درگاه عبور می‌دهد که اگر این محتوا نامناسب باشد، دسترسی به آن محدود و برای دفعه‌های بعد فیلتر خواهد شد.

 فیلترینگ؛ پاک کردن صورت مساله

در مقابل این دید که با راه‌اندازی فیلترینگ هوشمند مشکلات فیلترینگ شبکه اینترنت در کشور حل می‌شود اما بسیاری بر این باورند که انتشار مطالب ضد اخلاقی و خلاف موازین قانونی ایران ربطی به شبکه‌های اجتماعی و دیگر سرویس‌های اینترنتی ندارد و با فیلتر شدن این سرویس‌ها مشکلی حل نخواهد شد. به باور بسیاری از کارشناسان، نبود دانش کافی و عدم فرهنگ‌سازی مناسب در استفاده از ابزارهای ارتباطی، سبب بروز چنین مشکلاتی می‌شود و اگر مراجع مربوطه تصمیم به فیلتر کردن یا ایجاد محدودیت کاربران به چنین سرویس‌هایی را بگیرند تنها صورت مساله را پاک کرده‌اند.

برای مثال حسین شاه‌مرادی دبیر شورای فرهنگ عمومی در گفت‌وگو با «ایسنا»، اعلام کرده است که شبکه‌های اجتماعی با قدرت بیشتری در عرصه حضور دارند و ما چه بخواهیم و چه نخواهیم، چه آنها را فیلتر بکنیم و چه فیلتر نکنیم، مورد استفاده مردم قرار می‌گیرد. به باور وی هیچ نظامی نمی‌تواند جلوی آزادی اندیشه و آزادی مردم را بگیرد و راحت‌ترین راه این است که شبکه‌های اجتماعی را ببندیم و چنین عملکردی هیچ وقت تاثیری نداشته است.

وی در ادامه تاکید کرده است سخت‌ترین راه و بهترین برنامه هم این است که بتوانیم این موضوع را هدایت کنیم و سوار بر موج شبکه‌های اجتماعی شویم و بتوانیم در این تلاطم اقیانوس مواج حرکت کنیم.