طرح رجیستری گوشی یکی از راهکارهای مقابله با قاچاق تلفن همراه است و در فرصت حاضر به بررسی این موضوع می‌پردازیم.
قاچاق موبایل همواره یکی از دغدغه‌های کشورها است و به عنوان یکی از بیماری‌های سیستم اقتصادی از آن یاد می‌شود. قاچاق گوشی در ایران نیز موضوع مهمی است که لزوم چاره‌اندیشی در این باره را ایجاد کرده است.
مطابق گفته مسئولان اجرایی کشور حدود 95 درصد واردات گوشی در ایران از طریق مبادی غیررسمی صورت می‌گیرد. این امر مضراتی را برای کشور به همراه دارد که از جمله مهم‌ترین آن‌ها عدم پرداخت گمرکی این کالاها و در نتیجه کاهش درآمد دولت است. از سوی دیگر قاچاق گوشی شرایط را برای فروش گوشی‌های بی‌کیفیت و بدون گارانتی فراهم کرده است. تمامی این موارد و مسائلی از این قبیل دولت را بر آن داشت تا چاره‌ای بیندیشد و آن چاره، طرح رجیستری است.
طرح رجیستری گوشی‌ها ابتدا در سال ۸۵ کلید خورد اما در نهایت فاز نخست این پروژه از مهر ماه سال جاری شروع شد. فاز دوم این طرح در تاریخ 14 آذر ماه سال 96 آغاز شد و در ابتدا تمام مدل‌های گوشی و تبلت شرکت اپل را در بر گرفت. البته قرار است که سایر مدل‌ها نیز به تدریج تحت پوشش این طرح قرار گیرند.
گفتنی است؛ همه تجهیزات اپل از جمله گوشی که مشخصاً سیم‌کارت می‌خورد و هر تجهیز دیگری که سیم‌کارت می‌خورد و از شبکه استفاده می‌کند مشمول طرح می‌شود و باید در شبکه ثبت شده باشد.
به گفته حمیدرضا دهقانی‌نیا، مدیرکل فناوری اطلاعات و ارتباطات ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز افرادی که تا قبل از تاریخ۱۴ آذرماه گوشی تلفن خود را خریداری کرده باشند به عنوان دارندگان گوشی مجاز تلقی می‌شوند. به این ترتیب، تنها گوشی‌هایی که از بعد از این تاریخ وارد شبکه شوند باید مراحل اصالت را طی کنند.
در ادامه روند اجرای طرح مورد بحث، اوایل آبان ماه سال جاری سامانه استعلام رجیستری گوشی‌های تلفن همراه راه‌اندازی شد. سامانه موردبحث با این هدف راه‌اندازی شد که خریداران بتوانند در هنگام خرید، کد یکتای محصول مورد نظرشان را به سامانه ارسال کنند و از واردات رسمی آن مطلع شوند. در صورت طی نشدن این روند، محصول مورد نظر خارج از سرویس خواهد بود.
مسئولان از آغاز اجرای مرحله سوم طرح رجیستری گوشی‌های تلفن همراه تحت عنوان انتقال مالکیت از هفته آینده خبر داده‌اند. این مرحله مربوط به گوشی‌های دسته دوم است.
دهقانی‌نیا تصریح کرده است: بر اساس آمارهای گمرک تا این جای کار، اجرای طرح به خوبی پیش رفته است. به گفته وی، در نه ماهه ابتدای سال ۹۶ معادل ۲۷۸ میلیون دلار گوشی وارد کشور شده، در حالی که این رقم در مدت مشابه سال قبل تنها ۱۴۷ میلیون دلار بوده است. بنابراین واردات با یک رشد ۱۶۰ درصدی به صورت رسمی انجام شده است.
با این مقدمه نسبتاً طولانی که درباره طرح رجیستری گفتیم، در ادامه به مباحث مهم مرتبط با این موضوع می‌پردازیم.
رجیستری چیست؟
در توضیح رجیستر کردن گوشی‌های موبایل باید بگوییم که تمام گوشی‌ها یک شماره IMEI دارند که اختصاصی همان گوشی است و این دستگاه توسط آن شماره در شبکه شناسایی می‌شود و خدمات دریافت می‌کند.
اگر آن شماره در دیتابیس اپراتورها ثبت شده باشد، گوشی می‌تواند خدمات بگیرد. به این ترتیب، به ثبت شماره گوشی در دیتابیس اپراتورها، رجیستر کردن گوشی گفته می‌شود. اما در صورتی که شماره مورد بحث مربوط به گوشی ثبت نشود، این دستگاه در شبکه خدمات دریافت نمی‌کند و حتی آنتن هم نمی‌دهد.
تا قبل از زمان اجرای طرح رجیستری تمامی گوشی‌ها چه آن‌هایی که ثبت شده بودند و چه آن‌هایی که ثبت نشده بودند به صورت میهمان می‌توانستند از خدمات استفاده کنند. طرح رجیستری تنها مربوط به ایران نیست بلکه برخی کشورها از جمله ترکیه آن را اجرا کرده‌اند.
راه‌های رجیستر کردن گوشی چیست؟
سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیوئی طی اطلاعیه‌ای نحوه رجیستر یا شناسنامه‌دار کردن گوشی را اعلام کرده است که مراحلش در ادامه می‌آید:
1- بر اساس این اطلاعیه تمامی افراد در هنگام خرید باید از اصالت گوشی تلفن همراه و تجهیزات دارای سیم‌کارت مطمئن شوند. به این منظور خریداران باید شناسه ۱۵رقمی (IMEI) را به شماره ۷۷۷۷ پیامک کنند. این شناسه بر روی جعبه دستگاه قابل‌مشاهده است. همچنین می‌توان با استفاده از کد دستوری #۷۷۷۷* و انتخاب گزینه استعلام اصالت، از اصالت گوشی مطمئن شد.
خریداران پس از خرید گوشی تلفن همراه و تجهیزات دارای سیم‌کارت با شماره‌گیری کد دستوری #۶#*، شناسه بین‌المللی۱۵ رقمی (IMEI) گوشی را دریافت می‌کنند. این شناسه باید با شناسه ثبت شده بر روی جعبه دستگاه یکسان باشد.
خوب است بدانید که گوشی‌های دو سیم‌کارتِ دو شناسه IMEI و گوشی‌های چند سیم‌کارتِ چند شناسه IMEI دارند.
2- در گام بعدی دستگاه باید در شبکه اپراتوری فعال شود برای این کار خریدار باید کد فعال‌سازی (Activation Code) را در هنگام خرید از فروشنده دریافت کند.
برای فعال‌سازی تجهیز در شبکه اپراتوری، خریدار باید کد دستوری #۷۷۷۷* را شماره‌گیری و عدد مربوط به گزینه فعال‌سازی را انتخاب کند. پس از آن باید شناسه بین‌المللی ۱۵ رقمی (IMEI) دستگاه و کد فعال‌سازی مربوط به دستگاه و شماره سیم‌کارت دستگاهی که قصد فعال‌سازی آن را دارد، به ترتیب وارد کند. پس از تائید اطلاعات وارد شده، کاربر پیام موفقیت‌آمیز بودن فرایند را دریافت می‌کند.
طرح رجیستری و گوشی‌های مسافران
در چارچوب طرح مورد بحث اعلام شده است که گوشی تلفن افرادی که به عنوان مسافر و یا گردشگر وارد کشور می‌شوند و یا رومینگ خارجی دارند، فقط به مدت ۳۰ روز در کشور فعال خواهد بود. این خبر برای مسافران و گردشگران و کسانیکه از خارج از کشور گوشی خریده‌اند و قصد دارند به کشور وارد شوند، نگران‌کننده است. امّا نگران نباشید، سازوکارهای قانونی برای حل این مشکل پیش‌بینی شده است.
مسافری که وارد کشور می‌شود اگر گوشی‌اش شامل طرح رجیستری باشد (مثلاً در حال حاضر گوشی‌اش اپل باشد) و بخواهد بیش از ۳۰ روز در ایران بماند و همچنین اگر بخواهد از سیم‌کارت ایرانی استفاده کند باید فرآیند رجیستر کردن گوشی‌اش را طی کند. این فرد باید در محل ورود در گمرک در سامانه این موضوع را اظهار و عوارض مترتبه و حقوق ورودی را پرداخت کند. این هزینه به ارزش کالای وارداتی برمی‌گردد که باید پرداخت شود. پس از آن IMEI در سامانه گمرک ثبت می‌شود و مسافر می‌تواند از گوشی استفاده کند.
دهقانی‌نیا تصریح کرده است که روند فوق به این منظور باید توسط مسافران طی شود که قاچاقچیان نتوانند با استفاده از مسافران اقدام به واردات گوشی‌های غیرمجاز کنند.
گمرک ایران با رعایت مقررات مسافری و لحاظ کردن شرایط غیرتجاری صرفاً برای یک دستگاه تلفن همراه، با اخذ حقوق گمرکی و دو برابر سود بازرگانی و عوارض متعلقه نسبت به ثبت شناسه تلفن همراه در سامانه مسافری اقدام می‌کند. سپس مسافران می‌توانند نسبت به درج اطلاعات شناسه IMEI و مبالغ عوارض مربوطه اقدام کنند.
پیامدهای مثبت طرح رجیستری
بدیهی است که تمامی طرح‌ها جوانب منفی و مثبت فراوانی دارند که برای کارایی بهتر طرح باید مورد بررسی قرار گیرند. طرح شناسنامه‌دار کردن گوشی‌ها نیز از این اصل استثنا نیست. با هدف روشن کردن زوایای مثبت و منفی این طرح در ادامه به پیامدهای این طرح می‌پردازیم.
حسین فلاح جوشقانی، معاون وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات تصریح کرده است که بحث سرقت و ردیابی گوشی‌های سرقتی از اهداف اصلی طرح رجیستری نیست اما این طرح می‌تواند به ردیابی گوشی‌های سرقتی کمک کند.
وی ادامه داده است: درواقع یکی از مزایای رجیستر کردن گوشی‌ها این است که دیگر موبایل بدون گارانتی و پشتیبانی فنی نخواهیم داشت. بر اساس طرح موردبحث، تمامی نمایندگانی که مجاز به واردات هستند موظف به پشتیبانی و شبکه توزیع مناسب خواهند بود.
به گفته فلاح یکی دیگر از مزایای این طرح مقابله با قاچاق گوشی و افزایش واردات آن به صورت قانونی است که به نفع دولت و مردم است.
از سوی دیگر،گمرک ایران در راستای ایجاد شفافیت و احترام به حقوق شهروندی و دسترسی آزاد به اطلاعات اقدام به اعلام قیمت واقعی گوشی‌های تلفن همراه در چارچوب طرح مورد بحث کرده است. در این چارچوب، خریداران گوشی‌های تلفن همراه در زمان استعلام کد شناسه بین‌المللی(IMEI) می‌توانند از قیمت واقعی گوشی‌ها که بر مبنای آن حقوق ورودی اخذ شده است، اطلاعات مربوط به تاریخ واردات گوشی تلفن همراه و حتی کشور سازنده اطلاع حاصل کنند. این اقدامات به خریداران گوشی‌های تلفن همراه وارداتی کمک می‌کند تا گوشی اصل را از تقلبی تشخیص داده و قیمت واقعی گوشی تلفن همراه را به فروشنده پرداخت کنند.
پیامدهای منفی طرح رجیستری
به عقیده کارشناسان اصلی‌ترین پیامد منفی که پیاده‌سازی طرح شناسنامه‌دار کردن گوشی موبایل می‌تواند به همراه داشته باشد، به کاهش عرضه در مقابل تقاضا مربوط می‌شود. طبیعتاً وقتی جلوی عرضه گوشی‌های قاچاق به بازار کشور گرفته شود، منابع کمتری برای پوشش دادن تقاضای خریداران در دسترس خواهد بود. این امر ممکن است مشکلاتی مثل افزایش قیمت گوشی‌ها را در پی داشته باشد.
موضوع دیگر این است که اجرای طرح رجیستری هزینه‌هایی خواهد داشت که باید خریداران یا فروشندگان آن را بپردازند. مسئولان می‌گویند که هزینه‌های این طرح نباید فشاری به مردم وارد کند. این گفته مسئولان باعث نگرانی فروشندگان شده است؛ چراکه عمده‌فروشان از تبعات منفی اجرای طرح مصون هستند و اگر قرار باشد مصرف‌کنندگان نیز از این تبعات مصون باشند، این امر به معنای فشار بر خرده‌فروشان است.
هشدارهایی به خریداران گوشی
افراد نباید گوشی خود را برای احصای اصالت گوشی به دیگران بدهند، مگر اینکه به آن شخص اطمینان داشته باشند.
خریداران باید بدانند که استعلام اصالت گوشی رایگان است و اگر فروشندگان در این زمینه هزینه‌ای مطالبه کنند، غیرقانونی است.
تمامی پیامک‌های مربوط به استعلام گوشی با سر شماره HAMTA ارسال می‌شود و اگر پیامکی با سر شماره دیگری در پاسخ به کاربر ارسال شود، جعلی است و به‌هیچ‌وجه قابل استناد نیست.
خریداران حتماً پس از خرید دستگاه، باید فاکتور رسمی با مهر فروشگاه را از فروشنده دریافت کنند. در این فاکتور باید شماره شناسه ۱۵ رقمی (IMEI) دستگاه درج شده باشد. گفتنی است؛ درصورت بروز هرگونه مشکل در مورد غیرقانونی بودن گوشی یا تجهیز، فروشنده باید پاسخگو باشد.
بر اساس بخش‌نامه گمرک ایران، مسافرینی که به کشور وارد می‌شوند در صورتی که خارج از کشور گوشی همراه خریداری کرده باشند، موظف هستند تلفن همراه خود را در بدو ورود به گمرک محل ورود خود، اظهار کنند.
در صورت عدم اظهار تلفن همراه و عدم پرداخت حقوق ورودی در هنگام ورود به کشور امکان رجیستر کردن تلفن همراه وجود نخواهد داشت و مسئولیت آن با مسافر است.
کاربران باید به این نکته توجه کنند که پس از فعال‌سازی، تلفن همراه فقط بر روی سیم‌کارت فعال شده قابلیت استفاده از شبکه را خواهد داشت. به این ترتیب، در صورتی که دارنده گوشی یا تجهیز بخواهد از سیم‌کارت دیگری استفاده کند،باید فرایند انتقال بهره‌بردار را طی کند. در غیر این صورت، تلفن همراه بر روی سیم‌کارت جدید فقط به مدت ۳۰ روز قابل استفاده خواهد بود.
خریداران گوشی تلفن همراه در صورت تغییر سیم‌کارت باید فرایند انتقال بهره‌بردار را با شماره‌گیری کد دستوری #۷۷۷۷* و ارسال عدد مربوط به گزینه انتقال بهره‌بردار انجام دهند.
در صورت دریافت پیامک مبنی بر عدم ثبت گوشی، مشترک می‌بایست از خرید گوشی اجتناب کرده و گوشی را به فروشنده بازگرداند.
راه‌های ارتباطی مردم با مسئولان در چارچوب طرح رجیستری
برای اعلام شکایت و یا پیگیری مشکلات احتمالی در فرآیند اجرای طرح مورد بحث راهکارهای زیر ارائه شده است:
• تماس با سامانه ۱۲۴ و مرکز تماس ۰۹۶۳۶۶
در صورتی که خریداران با هرگونه مشکل و یا شکایت در زمینه استعلام، انتقال مالکیت، هزینه، فعال‌سازی، جعل در فاکتور و شماره سریال تجهیز و مشکلات گمرکی برخورد کردند، می‌توانند با سامانه ۱۲۴ سازمان حمایت از تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان، مرکز تماس طرح با شماره ۰۹۶۳۶۶ و یا شماره ۱۳۵ سازمان تعزیرات حکومتی تماس بگیرند و یا به پورتال سازمان تعزیرات مراجعه کنند.
• به منظور اجرای هر چه بهتر طرح رجیستری برای شکایت از مشکلات فنی شامل دریافت نکردن سرویس از شبکه تلفن همراه باوجود طی تمام مراحل فعال‌سازی و دریافت پیامک تأییدیه فعال شدن گوشی، موضوع باید به مرکز تماس طرح به شماره ۰۹۶۳۶۶ اعلام شود.
جمع‌بندی
در پایان باید بگوییم که طرح مورد بحث دارای مزایای زیادی برای اقتصاد کشور است و اگر به درستی اجرا شود می‌تواند جلوی قاچاق گوشی تلفن همراه را به کشور بگیرد. البته باید منتظر شد و دید که در عمل این طرح چطور اجرا می‌شود و چه مزایا و معایبی دارد.
به طور کلی، این طرح نیز مانند بسیاری از برنامه‌های دیگر نیاز به گذر زمان دارد و زوایای پیدا و پنهان آن در عمل مشخص خواهند شد. چه بسا مسئولان در عمل متوجه شوند که باید برخی از جوانب طرح را تغییر دهند و یا آن را به گونه‌ای دیگر اجرا کنند.
البته از همین الان نیز برخی از اثرات منفی طرح رجیستری مانند احتمال گران شدن گوشی‌ها به دلیل کاهش عرضه پیش بینی شده است که لزوم چاره‌اندیشی درباره این مسائل را بیش از پیش مطرح می‌کند.