تصور کنید اگر ایالات‌متحده پس از عملکرد نومیدکننده مارک زاکربرگ در کنگره در هفته گذشته، فیس‌بوک را فیلتر می‌کرد، چه اتفاقی می‌افتاد. فرآیند مشابهی که روز دوشنبه گذشته در روسیه رخ داد به شکلی پیش رفت که سازمان نظارت بر اینترنت در این کشور از ارائه دهندگان اینترنت خواست تا مانع از دسترسی کاربران روسی به پیام‌رسان تلگرام شوند. هرچند دولت مسدود کردن تلگرام را به عمل نکردن این شرکت به قوانین نسبت می‌دهد اما برخی معتقدند این اقدام یک حرکت اقتصادی به نفع یکی از میلیاردرهای نزدیک به دولت روسیه است. برخلاف فیس‌بوک، تجارت تلگرام مبتنی بر جمع‌آوری داده‌های کاربر برای تبلیغات هدفمند نبوده، بلکه تاکنون به‌صورت یک شرکت غیرانتفاعی عمل کرده است. پاول دوروف که قبلا بزرگترین شبکه اجتماعی روسیه به نام Vkontakte را پایه گذاشت، می‌خواهد تلگرام را به یک اقتصاد مبتنی بر بلاک‌چین برای بیش از ۲۰۰ میلیون کاربر تبدیل کند. برای این منظور، وی بزرگترین عرضه اولیه ارز مجازی جهان را انجام داده که تاکنون ۸۵۰ میلیون دلار پیش‌فروش کرده است. در حال‌حاضر شواهد قوی وجود دارد که تلگرام می‌تواند به‌عنوان یک اکوسیستم اقتصادی عمل کند.
هزاران نفری که هم‌اکنون از طریق تلگرام درآمد کسب می‌کنند، فعالیتشان با مسدود شدن تلگرام تهدید می‌شود. مشکل رگولاتوری روسیه با تلگرام نیز متفاوت از رگولاتورهای ایالات‌متحده با فیس‌بوک است. سرویس امنیت فدرال روسیه(FSB)، سال گذشته از تلگرام خواست کلیدهای رمزگذاری شده‌اش را تحویل دهد به‌طوری که با قوانین این کشور همخوانی داشته باشد. دوروف این درخواست را رد کرد و در کانال تلگرام خود نوشت: «قدرتی که دولت‌های محلی بر شرکت‌های حوزه تکنولوژی دارند بر مبنای پول است. در هر لحظه، یک دولت می‌تواند با تهدید به مسدود کردن جریان‌های درآمدزای یک شرکت در بازار، باعث سقوط سهام آن شود و در نتیجه، این شرکت‌ها دست به کارهایی عجیب می‌زنند. به یاد بیاورید که چطور اپل طی سال گذشته سرورهای iCloud را به چین منتقل کرد.» بر این اساس، دادگاه مسکو جمعه گذشته رای به فیلترینگ این پیام‌رسان در روسیه داد اما گزارش‌ها حاکی است بسیاری از کاربران برای دور زدن فیلترینگ تلگرام روی گوشی‌های خود فیلترشکن نصب کردند. نصب فیلترشکن در گوشی برخی از این کاربران برای اولین بار انجام می‌گرفت. بر اساس تحلیل بلومبرگ این واکنش‌ها نشان می‌دهد فیلترینگ یک راه حل شکننده است چرا که با وجود ممنوعیت استفاده از آن در روسیه کسی به آن اعتنایی نمی‌کند.
با این حال سازمان دولتی Roskomnadzor که نقش نظارت بر ارتباطات روسیه را دارد؛اعلام کرده بعد از تلگرام نوبت واتساپ است. اگر این پیام‌رسان نیز کلیدهای رمزنگاری شده را ندهد، فیلتر می‌شود.
آنتون پروتسنکف، مدیر یک کانال بازاریابی در تلگرام، پیش بینی کرده ممنوعیت دولت، در ابتدا مخاطبان روسی تلگرام را به نصف کاهش خواهد داد، اما پس از آن دوباره مخاطبان به جای خود بازخواهند گشت. پیش‌بینی او مبتنی بر این است که میلیون‌ها نفر در روسیه به خرید فیلترشکن روی بیاورند یا از اپلیکیشن‌های رایگان دور زدن فیلترینگ استفاده کنند. پاول دوروف در توییتر می‌گوید دولت در مورد پیام‌رسان‌های دیگر سخت‌گیری کمتری دارد. او می‌گوید: «دولت‌های اقتدارگرا (مثل روسیه) تلگرام را به خاطر رمزنگاری فیلتر می‌کنند، اما این اقدام را در مورد سایر پیام‌رسان‌های دارای رمزنگاری انجام نداده‌اند. به گفته دوروف البته هنوز هم ممکن است که دولت در نهایت اقدام به فیلترینگ پیام‌رسان‌های غربی هم بکند.» الکساندر ژاروف رئیس سازمان نظارت بر ارتباطات و رسانه‌های جمعی روسیه نیز بعد از آغاز فیلترینگ تلگرام گفته است: اقداماتی برای مقابله با راه‌های دور زدن فیلترینگ تلگرام اندیشیده‌اند او اما توضیحی درباره این اقدامات نداده است.
تشویق به مهاجرت به پیام‌رسان روسی
هرمان کلیمنکف، مشاور اینترنتی پوتین اوایل ماه جاری، پیشنهاد کرد کاربران تلگرام به پیام‌رسان ICQ مهاجرت کنند. ICQ یک برنامه پیام‌رسان است که نخستین بار از سوی یک شرکت اسرائیلی به نام میرابیلیس توسعه یافت. بعد از آن در سال ۱۹۹۸ از سوی AOL آمریکا خریداری شد. این شرکت در سال ۲۰۱۰ به مالکیت شرکت روسی Mail.ru درآمد. مشاور اینترنتی پوتین گفته است که ICQ را دوست دارد. این پیام‌سان به هیچ وجه کمتر از تلگرام نیست هرچند بعدا گفت که منظوری از این حرف نداشته است. دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین گفته است که فقط ICQ را امتحان کرده و کارکنان کرملین بعد از فیلترینگ تلگرام جایگزین آن را برای استفاده روزانه خود انتخاب خواهند کرد. بر اساس اطلاعات یک شرکت تحقیقاتی در زمینه اپلیکیشن، پیام‌رسان روسی ICQ تا ماه گذشته دهمین برنامه از نظر دانلود در روسیه بود اما اکنون در جایگاه پنجم قرار دارد.
تم تم(TamTam) یکی دیگر از پیام‌رسان‌های متعلق به گروه میل.رو نیز در جایگاه پنجاه و یکم بود که الان در رده ۱۱ قرار دارد. به نظر می‌رسد بزرگترین شرکت منتفع شده از تلگرام در روسیه Mail.ru است. این شرکت همواره از حمایت دولت بهره برده و توسط مگافون شرکت مخابرات روسیه هدایت می‌شد. شرکت مگافون تقریبا بخش عمده تجارت خدمات ارتباطی مثل تلفن ثابت، تلفن همراه، اینترنت و پهنای باند در این کشور را برعهده دارد. مدیر این شرکت Alisher Usmanov یکی از ثروتمندترین افراد روسیه و یک وفادار به ولادیمیر پوتین است. بر اساس گزارش بلومبرگ، تلگرام بزرگترین رقیب برنامه‌های پیام‌رسان میل.رو بود؛ زیرا بسیاری از روس‌ها ترجیح می‌دهند از سرویس‌های روسی به جای سرویس‌های آمریکایی بهره بگیرند. روسیه از معدود کشورهای جهان است که شرکت‌های سیلیکون ولی در مقابل سرویس‌های روسی از نظر محبوبیت در جای پایین‌تری قرار دارند. تلگرام شاید تنها اپلیکیشن روسی باشد که حاضر به همکاری در دادن کلیدهای رمزنگاری به دولت نشده است. به‌طور واضح مشخص نیست آیا هدف دولت از مسدود کردن تلگرام یک تصمیم تجاری است یا سیاست آگاهانه در بعضی اوقات ترکیبی از هر دو است؛ اما آنچه در این فرآیند احتمالا از دست رفته منافع میلیون‌ها کاربر عادی است.
دوروف: کاربران روسی فیلترینگ را دورزدند
دیروز پاول دوروف در مطلبی در کانال تلگرامش نوشت: برای ما تصمیم به ندادن کلیدها به دولت کار ساده‌ای بود؛ چون ۱۰۰ درصد به حفظ حریم شخصی کاربران متعهدیم، هرچند این ممکن است منجر به مشکلاتی شود. به گفته دوروف، مسدود شدن تلگرام در روسیه تغییر محسوسی در میزان استفاده از این اپلیکیشن نداشت؛ چراکه بسیاری از کاربران با فیلترشکن فیلترینگ را دور زدند. دوروف همچنین از اپل، گوگل، آمازون و مایکروسافت برای حذف نکردن اپلیکیشن این شرکت – به درخواست روسیه – تشکر کرد. روس‌ها ۷ درصد از کاربران تلگرام را تشکیل می‌دهند؛ اما به گفته دوروف برای او شخصا دسترسی کاربران روس به تلگرام مهم است. رشد ارگانیک تلگرام در نقاط دیگر ریزش احتمالی کاربران در روسیه را جبران خواهد کرد. دوروف در نهایت گفته است که با هدف حمایت از کاربران روسیه میلیون‌ها دلار بیت‌کوین به کسانی که فیلترشکن برای این کشور تولید کنند کمک خواهد کرد.