خبرنگاران رسانه‌ها در برخي موارد براي اطمينان از يك واقعه، نتيجه يك عملكرد و يا سخنان در پرده يك مسوول، به روابط عمومي‌ها به‌عنوان پل واسط رسانه و يا دقيق‌تر بگويم مردم با نهادها يا ارگان‌هاي دولتي و غيردولتي مراجعه مي‌كنند و اينان در بخشي از شرح وظايف خود اطلاع‌رساني براي سطح عمومي را عملي مي‌كنند و حالا روز 27 ارديبهشت‌ماه در تقويم رسمي كشور به عنوان روابط عمومي نامگذاري شده است...
به گزارش خبرنگار ارتباطات خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، بارها گفته شده كه روابط عمومي تلاشي است براي دريافت تاثير افكار عمومي نسبت به يك عملكرد يا قضيه يا موسسه از طريق ارتباطات و اقناع احساس لذت. مفاهيم و قواعد روابط عمومي در گذار تاريخي خود در اعصار مختلف، روشن‌تر و شفاف‌تر شده است.
عملا در بياني ساده و به دور از علم و تخصص، روابط عمومي را چشم و گوش و زبان گوياي يك مجموعه و يا يك دولت مي‌دانند. البته موضوع "علم روابط عمومي" به طور تخصصي و جايگاه روابط عمومي‌ها در كشور ما داراي سابقه 25 ساله است.
*تاريخچه روابط عمومي در جهان
اما اصطلاح روابط عمومي براي نخستين بار در ايالات متحده آمريكا و در نوشته‌هاي اداره اتحاديه راه‌آهن ايالات متحده به كار برده شد و در دهه اول قرن بيستم نخستين دفاتر روابط عمومي در موسسات اين كشور ايجاد شد. نخستين شركت روابط عمومي در آمريكا توسط Lvyledbetter Lee فارغ‌التحصيل دانشگاه پرينستون و خبرنگار روزنامه (Newyork Word) كه بعدها پدر روابط عمومي در آمريكا خوانده شد، در شهر نيويورك تاسيس شد.
*تاريخچه روابط عمومي در ايران
جالب است بدانيد كه يک نمونه عالي از وسايل ارتباطي در ايران باستان که براي ايجاد حسن تفاهم و به منظور روابط عمومي به‌كار رفته است، كتيبه بيستون شاه هخامنشي است كه بر صخره‌هاي كوه بيستون نقش بسته است.
اما اصطلاح روابط عمومي به طور تخصصي در ايران براي نخستين بار در شركت نفت پديدار شد. در ميان مؤسسات و سازمان‌هاي بخش خصوصي و دولتي، شركت ملي نفت ايران براي اولين بار و پيش از همه، دفتر روابط عمومي تأسيس كرد. در شركت سابق نفت ايران و انگليس تا سال 1330 يك دفتر اطلاعات و مطبوعات وجود داشت و اين دفتر رابط بين اين شركت و مطبوعات بود.
پس از ملي شدن صنعت نفت دفتري تحت همين عنوان در شركت ملي نفت ايران تأسيس شد و عنوان همين دفتر بود كه بعدها به روابط عمومي تبديل شد؛ نخستين سمينارهاي روابط عمومي در ايران هم در 30 آذرماه 1343 و همچنين 13 مهرماه 1344 به ترتيب در آبادان و كرمانشاه از سوي شركت نفت برگزار شد.
وزارتخانه‌ها و مؤسسات بزرگ ديگر ايران نيز به اقتباس از اين شركت و سال‌ها پس از تأسيس دفتر روابط عمومي در شركت ملي نفت ايران، به تأسيس دفاتر روابط عمومي اقدام كردند. پس از تشكيل واحدهاي روابط عمومي در ايران نياز به تربيت كارشناس روابط عمومي احساس شد.
براي اين كار وزارت اطلاعات و جهانگردي (سابق) اقدام به تشكيل كلاس‌هاي كوتاه مدت آموزشي كرد. در اين كلاس‌هاي كوتاه مدت كارمندان روابط عمومي اين وزارتخانه براي يادگيري اصول و مقدمات و تكنيك روابط عمومي شركت مي‌كردند.
در سال 1345 براي تشكيل دانشكده‌اي در رشته روابط عمومي، مطالعاتي صورت گرفت كه در سال 1346 به تشكيل مؤسسه عالي مطبوعات و روابط عمومي منجر شد.
در كشورهاي صنعتي، روابط عمومي از بطن مؤسسه‌هاي بخش خصوصي تولد يافت اما در ايران اين مؤسسه‌هاي دولتي بودند كه براي اولين بار روابط عمومي را به وجود آوردند.
*پايه‌گذار روابط عمومي در ايران
اما در سال‌هاي 1350 مقالات و چند کتاب درباره روابط عمومي در ايران به چاپ رسيد و بر اساس يک اجماع عمومي دکتر حميد نطقي به‌عنوان پيش قدم و پايه گذار روابط عمومي در ايران شناخته شد.
پس از انقلاب دولتمردان و مديراني كه در ابتدا مسئوليت اداره سازمان‌ها را پذيرفته بودند با توجه عوامل گوناگون چندان توجهي به فعاليت روابط عمومي نكردند؛ ولي به تدريج كه كارها در مؤسسه‌ها و سازمان‌ها به روال عادي برگشت و جريان امور سير شد، اين احساس كمبود و مشكلاتي كه عملاً پيش آمد دست‌اندركاران را وا داشت تا اقداماتي براي تجديد حيات و فعال كردن روابط عمومي‌ها انجام دهند.
يكي از اولين اقدامات در اين زمينه، برگزاري سميناري بود كه به همت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي در سال 1363 با شركت روابط عمومي‌هاي مستقر در تهران برپا شد.
اين سمينار به مدت سه روز مسايل اساسي و بنيادي روابط عمومي‌ها را مورد بررسي قرار داد و با پذيرش اصل فرهنگ اسلامي و تطبيق اهداف و رسالت‌هاي روابط عمومي با آن، زيربناي حركت روابط عمومي را براي تجديد حيات آن پي‌ريزي كرد.
*تصويب آيين‌نامه كاري دفاتر روابط عمومي
در طول مدت جنگ نيز دوره‌هاي كوتاه مدت و بلندمدت آموزش روابط عمومي به وسيله مركز آموزش مديريت دولتي براي آموزش كارمندان مشغول به كار دفاتر روابط عمومي و مؤسسات دولتي و غيردولتي تشكيل شد و در سال 1368رشته روابط عمومي كه بعد از انقلاب از آموزش عالي حذف شده بود، در دانشگاه علامه طباطبايي باز گشوده شد و ادارات كل روابط عمومي وزارتخانه‌ها و مؤسسات در مراكز استان نيز به تشكيل دوره‌هاي آموزشي روابط عمومي براي كارمندان خود اقدام كردند و سازمان امور اداري و استخدامي كشور آيين‌نامه كاري دفاتر روابط عمومي را تصويب كرد.
در حال حاضر سه انجمن، روابط عمومي ايران، متخصصان روابط عمومي ايران و مجمع نخبگان و مديران روابط عمومي به صورت ثبت شده در حوزه روابط عمومي در كشور فعاليت مي‌كنند و انجمن آموزش و تحقيقات روابط عمومي نيز در حال شكل‌گيري است.
*روابط عمومي در ارتباطات اسلامي
اما شايد لازم باشد به عقب‌تر برگرديم؛ جالب است بدانيد كه به‌عنوان كشوري مسلمان به روابط عمومي از نگاه اين دين آسماني نيز نگاهي بيندازيم. دوره صدر اسلام تاثيرات ارزشمندي در تبيين بسياري از قواعد علمي درباره روابط عمومي و ارتباطات داشته است. عليرغم اين مسئله در خصوص روابط عمومي و ارتباطات در اين دوره تاريخي متناسب با سهمي كه در افكار و مبادي اسلامي موثر در قواعد علمي داشته، مطالعه و بررسي صورت نگرفته است.
دكتر محمود يوسف مصطفي در مقاله‌اي با عنوان نگاهي به روابط عمومي در ارتباطات اسلامي كه توسط دكتر ناصر باهنر - عضو هيات علمي دانشگاه امام صادق (ع) - و در فصلنامه رسانه منتشر شده است با اعتقاد بر آنچه در بالا آمد، افزوده است:
از اسلام به‌عنوان ديني كه حامل رسالتي جديد است، انتظار مي‌رود با مردم ارتباط موثر برقرار كند و پيامبر(ص) به اين امر همت گمارد تا مردم دين اسلام را بشناسند و دعوت به سوي هر چيز همان ايجاد رغبت نسبت به آن يا به عبارت ديگر تبليغات است و براي اين رسالت بايد با مردم ارتباط برقرار كرد تا نظرات و عقايدشان و نيز روش‌هاي زندگي آن‌ها را تغيير داد.
قرآن كريم بسياري از قواعد علمي روابط عمومي و ارتباطات را در ميان آيات خود بيان كرده است؛ همان گونه كه زندگي گفتار، كردار و روش‌هاي زندگي پيامبر اسلام (ص) الگويي از روابط عمومي و ارتباطات بود كه بعدها به صورت يك علم و فن انساني تدوين و ارائه شد.
*مختصات ارائه پيام در روابط عمومي اسلامي
براساس سيره پيامبر اسلام(ص) در حوزه روابط عمومي جامعه صدر اسلام، مختصات به كار رفته در شيوه‌هاي موثر ارائه پيام در اين حوزه شامل چند مشخصه مي شود:
1-انگيزه بخشي براي كسب توجه
پيامبر كلام خود را با آن دسته از معاني آغاز مي‌كرد كه سبب توجه مخاطبان و تشويق آن‌ها و در نتيجه تضمين گوش‌سپاري به اين گفته‌ها مي‌شد.
2- رعايت مصالح مخاطب
اسلام تعاليم و اوامر و نواهي خود را ارائه نكرده مگر براي اين كه مصلحت بشر در آن وجود داشت. در اسلام هيچ مسئله‌اي مطرح نيست، مگر اين كه در آن مراقبت از آدمي و مصالح او منظور شده باشد، شايد هيچ چيزي به اندازه تاكيد بر مصالح مخاطبان، توجه آن‌ها را به سوي كلام و محتواي پيام جلب نسازد؛ چراكه مردم زماني به فكر يا نظري تعلق خاطر پيدا مي‌كنند كه تاثير مستقيم آن را بر آرزوها و رغبت‌هاي خود حس كنند.
اگر غرض از ارتباط تاثير در افكار عمومي يعني تاثير در تعداد بسياري از افراد باشدف راه ساده‌تر براي حصول تاثير در افراد اين است كه به مصلحت مخاطبان روي آوريم.
3- احترام به مخاطب
پيامبر(ص) مردم بسياري را با طبايع و صفات گوناگون و در وضعيت‌ها و مراكز اجتماعي متباين مورد خطاب دعوت خود قرار داد و در گفتار او حمله به كسي يا كاستن از منزلت آدمي وجود نداشت.
احترام و تقدير سبب نزديكي بين مردم و بدگويي و اهانت سبب تنفر و دوري و قطع ارتباط مي‌شود؛ ارتباط‌گر و مبلغ بايد پل‌هاي ارتباطي را كه سبب نزديكي او و مردم مي‌شود، برقرار كند. از اين رو، پيامبر(ص) به مردم احترام مي‌گذارد و مي‌فرمايد: «به كسري بزرگ فارس.. به مقوقس بزرگ قبطيان... به هوقل بزرگ روم...» و در محتواي پيام‌هاي كه براي ايشان فرستاد، نكته‌اي كه در بردارنده كاستن از شان آن‌ها باشد وجود نداشت، بلكه احترام و بزرگداشت ويژگي اين پيام‌ها بود.
4- جست‌وجوي نقاط همراهي ميان فرستنده و مخاطب
گاهي فردي با نوعي عقيده در برابر فردي با عقايد متفاوت به گفت‌وگو مي‌پردازد، در حالي كه در برخي مسائل با او هم راي و در برخي ديگر مخالف است. در اينجا لازم است كه گوينده سخن خود را از نقاطي شروع كند كه بين دو طرف مورد اتفاق است و اين گونه است كه گفت‌وگو بين آن‌ها تسهيل مي‌شود اما اگر ارتباط‌گر با نقاط اختلاف آغاز كند، نتيجه ارتباط به اتفاق نظر ختم نخواهد شد به ويژه اين كه اختلافات عميق باشد.
مي‌توان نقاط همراهي بين پيامبر(ص) و مخاطبان دعوت اسلامي را به شكل زير تقسيم كرد:
نقاط همراهي با بت‌پرستان، نقاط همراهي با يهود به عنوان اهل كتاب، نقاط همراهي با مسيحيان به عنوان اهل كتاب، اعتبار بخشي ارتباط.
پيامبر اسلام (ص) در پيام خود براي درستي سخنان و استدلال‌ها و ادعاهايش دليل اقامه مي‌فرمود ولي مقدار آن نسبت به وضعيت مخاطب و ميزان اطمينانش به مخاطب پيام تفاوت داشت. مردم افكار را از كساني مي‌خرند كه به ايشان اطمينان دارند و اگر مخاطب به فرستنده پيام اطمينان نداشته باشد به او گوش نمي‌سپارد و اگر بشنود تصديق نمي‌كند.
در هر حال روابط عمومي و ارتباطات، موضوعي قديمي است كه انسان از زمان‌هاي دور به آن پرداخته است. انسان‌ها از آغاز خلقت تلاش خود را براي توافق با ديگران به كار مي‌بستند كه گاهي اين تلاش‌ها به ثمر مي‌نشست و گاه با شكست رو به رو مي‌شد كه از آن به ناتواني انسان در احساس لذت در برخورد با همنوعان خود تعبير مي‌شد و شايد به دليل درك اهميت همين موضوع بعد از نامگذاري روزي براي گراميداشت روابط عمومي است كه سالانه همايش‌هايي در اين حوزه در كشور ما برگزار مي‌شود.
براي بررسي هرچه بيش‌تر اين موضوع امسال در روز 28 ارديبهشت‌ماه پنجمين همايش روابط عمومي الكترونيك و چهارمين همايش روابط عمومي دستگاه‌هاي دولتي هم برگزار مي‌شود.
اين همايش‌ها كه با هزينه‌هاي بالا طي چهار سال گذشته برگزار شده، پر بوده است از پيام و سخنراني و تشويق و تقدير و نيز ساعت‌ها ارائه مقاله درباره نحوه عملكرد روابط عمومي‌ها و ارتباطات الكترونيكي آن‌ها. اما بعد از ماه‌ها اطلاع‌رساني چگونگي و زمان برگزاري و انتشار اخبار روز همايش تا سال بعد اين سوال از سوي كارشناسان مطرح مي‌شود كه خروجي كار چه بوده و چگونه به اطلاع عموم رسانده شده و كدام شعارهاي تكرار شده در همايش‌ها محقق شده است؟
امروزه به اعتقاد كارشناسان هرچند كه نبايد نقش مديران سازمان‌ها را در تعيين مديران روابط عمومي از ذهن دور كرد. همچنين اكثر مديران به اين دلايل هيچ گاه حاضر به پاسخگويي به هيچ مرجعي درباره كارهاي خود نبوده‌اند، لذا نگاه آنان در طي اين سال‌ها به واحد روابط عمومي فقط جنبه تشريفاتي و تبليغاتي دارد.
جاي تاسف دارد كه امروزه شاهديم بسياري از افراد كه در زمينه‌هاي ديگر قابليتي ندارند به روابط عمومي سازمان‌ها و يا ارگان‌ها فرستاده مي‌شوند. حتي مي‌توان به مواردي اشاره كرد كه مسئول روابط عمومي داراي كمترين جذابيت حرفه‌يي، تحصيلي و يا حتا اخلاقي است. البته به تناسب هر چقدر كه اين مجموعه مورد تضعيف قرار بگيرد، به همان اندازه اگر مديري توانمندي‌هايي در زمان تصدي خود داشته است، نمود پيدا نمي‌كند و اگر مديري هم لايق احراز پست خود نبوده و عملكرد ضعيف مديريتي او بر همگان نيز بارز باشد، باز هم پوشيده مي‌ماند.