موضوع حمایت از تولیدات داخلی و حمایت از تولیدکنندگان همواره یکی از مباحث چالش برانگیز در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور به شمار می‌رفته است، كه در اين بين سهم شرکت مخابرات ایران به عنوان بزرگترين مركز ارتباطات در ايران نسبت به دیگر قسمت‌های این حوزه بیشتر بوده است به نحوی که طی سال های گذشته با وجود حاکم شدن سلیقه‌ها و دیدگاه‌های مختلف بر این شرکت، همیشه مناقشه‌ها و بحث‌های فراوانی پیرامون این مساله وجود داشته است.
چيزي كه در اين حوزه مطرح است اين است كه با وجود مصوبه دولت و قانون به منظور حداکثر استفاده از توان فنی، مهندسی، تولیدی و صنعتی و اجرایی کشور و حتي تعیین تعرفه‌های گمرکی برای واردات محصولات خارجی، به گفته تولیدکنندگان داخلی هنوز حمایت جدی از اين صنف صورت نگرفته و روز به روز اوضاع تولیدکنندگان داخلی بدتر می‌شود.
در این میان به نظر می‌رسد که سهم شرکت‌های چینی از واردات تجهیزات مخابراتی به كشور روز به روز بیشتر می‌شود. حدود هفت سال است که چینی ها تولیدات خود را وارد کشور کرده‌اند و دولت هم هیچ مخالفتی با ورود این وسایل از خود نشان نداده است.
اگرچه مدیرعامل شرکت مخابرات ایران معتقد است در حال حاضر میزان واردات محصولات چینی کمتر از 20 درصد است و حتي عنوان كرده است كه ما متعهدیم که هرکجا و هر زمان بخواهیم تجهیزاتی را مورد استفاده قرار مي‌دهیم حتی اگر قیمت محصول و کیفیت هم مطلوب بود، از شرکت های داخلی استفاده کنیم.
اما تولیدکنندگان با رد اين آمار بر افزایش روزافزون واردات محصولات این کشوراعتقاد راسخ دارند و اظهارمي‌دارند: مسئولين اقتصادي كشور در برخی موارد در این زمینه سهل انگاری کرده و در توجیه آنچه «به صرفه‌تر است» اقدام به استفاده از تولیدات خارجی به ویژه محصولات چینی کرده‌اند.
ارائه آمار کاهش تولیدات داخلي تجهيزات مخابرات به 10 درصد نشان از بحران‌زدگی تولیدکنندگان داخلی دارد. عده‌ای دیگر از کارشناسان موضوع حمایت از تولیدات داخل را برآمده از دو دیدگاه دانسته و بر این عقیده‌اند که در این مدت، دو نوع برخورد افراطی و تفریطی نسبت به حمایت از صنعت مخابرات در شرکت مخابرات وجود داشته است، گاهی مدیران خواسته‌اند که به طور مستقیم و نامحدود از صنعت داخلی پشتیبانی کنند و زمانی اصلاً به صنعت داخلی توجه نشده است.
به عبارتي اگر بزودي در اين زمينه فكري نشود و از تولیدات داخلی حمایت مناسب نشود با تعطیلی شرکت‌ها روبرو خواهیم شد. نكته مهم اين است كه به دلیل حمایت شديد دولت چین از تولیدکنندگان خود در اين كشور، آنها توانسته‌اند محصولات خود را با قیمت نازل‌تری به نسبت توليدكنندگان ايراني به بازارارائه کنند و همین امر باعث شکست آنان می‌شود.
در اين بين محصولات داخلی به دلیل عدم حمایت دولت گران تمام می‌شوند بنابراین توليد كنندگان نمي‌توانند قیمت تمام شده تولید خود را کاهش دهند و همین امر باعث افزایش نفوذ شرکت‌های چینی در بازار تجهیزات مخابراتی کشور خواهد بود.
اين ورود چيني‌ها به مخابرات ايران تا جايي پيش مي‌رود كه خصوصي‌سازي مخابرات نيز براساس خصوصي‌سازي مخابرات در چين انجام مي‌شود. غلامرضا حیدری كردزنگنه، رئیس سازمان خصوصی‌سازی ضمن تاييد اين مطلب اظهار مي‌دارد: مصلحت بوده كه ما شركت‌های دولتی به خصوص مخابرات را مانند چيني‌ها و در دو مرحله خصوصی كنیم. كرد زنگنه افزود: آنها ابتدا شركت‌ها را به مجموعه‌ها و شركت‌های بزرگ‌تر دادند و سپس آن شركت‌ها سهام شركت‌های واگذار شده را در بازار عرضه كردند. بنابراین به خاطر شرایط خاصی كه در آن قرار گرفته‌ایم، مجبوریم از روش و مدل خصوصی‌سازی چینی استفاده كنیم.
يكي ديگر از مسايلي كه نفوذ چيني‌ها رو به مخابرات ايران تاييد مي‌كند، برنده شدن شركت‌هاي چيني در بيشتر مناقصه‌هاي مخابراتي ايران است به طوري كه باعث اعتراض شركت‌هاي داخلي شده است.
همانطور كه مي‌دانيد در مناقصات خريد تجهيزات، علاوه بر كيفيت، حداكثر برچسب قيمت از سوي مناقصه‌گذار مشخص مي‌شود و اگر شركتي پايين‌تر از اين قيمت را پيشنهاد دهد در مناقصه برنده مي‌شود.
از سوي ديگر، به دليل تحريم‌هاي تحميلي، شركت‌هاي چيني بخش عمده‌اي از نياز بازار ايران را تامين مي‌كنند. دولت چين نيز در طول سال‌هاي گذشته، سياست‌هاي حمايتي ويژه‌اي در قالب يارانه براي توسعه هر چه بيشتر صادرات فناوري‌هاي پيشرفته چين تدوين كرده و به مرحله اجرا گذاشته است.
به اين ترتيب شركت‌هاي چيني توانسته‌اند با قيمت‌هاي پايين‌تر در مناقصه‌هاي مختلف مخابراتي شركت كنند و برنده شوند.
اما اين قيمت و پيشنهاد وقتي از محدوده‌اي پايين‌تر باشد، به اعتقاد برخي كارشناسان مخابراتي به ويژه در بخش خصوصي به قيمت‌شكني يا «دامپينگ» شبيه مي‌شود. اين كارشناسان معتقدند كه دامپينگ چيني در طول سال‌هاي آينده كشور را از توان توليد تجهيزات بي‌بهره مي‌سازد.
نمونه‌هايي از نفوذ چيني‌ها در صنعت مخابرات كشور
يك نيم نگاه كوچك به مخابرات ايران نفوذ چيني‌ها را در مخابرات ايران بيش از بيش تاييد مي‌كند. شركت‌هاي چيني به طور محسوسي در ابعاد تجهيزاتي و نيز اجرايي وارد شبكه مخابراتي كشور و جايگزين آن دسته از شركت‌هاي ايراني شدند كه تا پيش از اين تصدي امور را به عهده داشتند، پروژه بيلينگ همراه اول بارزترين نمونه در اين زمينه است.
اين پروژه كه داراي بيش از يكصد ميليون دلار اعتبار است، سال گذشته شاهد تغييرات بسيار عمده در زمينه پيمانكاري بود. بررسي جزييات تغييرات پيمانكاري بيلينگ حاكي از اين است كه سال گذشته در حالي كه بيش از دو سال بود صاايران پيمانكاري بيلينگ را به عهده داشت، بنا به علل نامعلوم و مبهمي كه برخي آن را بدقولي‌ها و تاخير صاايران در تحويل پروژه مي‌دانند به شركت چيني هوواوي سپرده شد.
اين اقدام در حالي صورت گرفت كه بسياري از شركت‌هاي مخابراتي ايراني كه البته داراي ظرفيت‌هاي بسيار مناسبي از نظر فني و علمي بودند، همواره از ركود و نيز كسادي كسب و كار در اين حوزه گلايه كرده و بارها اعلام كرده بودند چنانچه دولت پروژه‌هاي خود را به بازار ايراني تزريق نكند، حيات اقتصادي‌شان به خطر مي‌افتد.
همچنين كه در بسياري از پروژه‌هاي مخابراتي به غير از بيلينگ همراه اول حضور هواووي چين به عنوان مجري به چشم مي‌خورد و اين بدين معنا است كه استفاده از توان چيني بيشتر از توان داخلي در مخابرات كشور وجود دارد.
يكي ديگر از نمونه‌ها برنده شدن شركت هوواي چين در مناقصه مناقصه شماره 4.ت.87 مخابرات استان تهران براي خريد تجهيزات سوييچ به ميزان K300«300 هزار پورت» است. در اين مناقصه شركت‌هاي مختلفي از داخل و خارج شركت كردند كه نهايتا كنسرسيوم هواووي با پيشنهاد قيمت 4 ميليون دلار به عنوان برنده مناقصه معرفي شد در حاليكه نفر دوم اين مناقصه شركت كارخانجات مخابراتي ايران (ITMC) 12 ميليون دلار پيشنهاد داده بودند و اين تفوات فاحش خود نشان از قيمت شكني از سوي چيني‌ها است.
برخي از نمايندگان شركت‌هاي حاضر در اين مناقصه مي‌گويد: بررسي‌هاي اقتصادي انجام شده براساس مشخصات فني تجهيزات خواسته شده از سوي مناقصه‌گذار نشان مي‌دهد كه قيمت تمام شده براي خريد 300 هزار سافت سوييچ و انتقال آن به ايران حداقل 8 ميليون دلار است كه شركت هواووي با پذيرفتن 4 ميليون دلار و حتي ضرر، حاضر به برنده شدن در اين مناقصه شده است و شركت‌هاي چيني با اين قيمت شكني در حال تيشه زدن به ريشه توليدكنندگان ايراني هستند اما همچنان امتيازات به شركت‌هاي چيني واگذار مي‌شود.
حضور هوواي چینی در پروژه تلفن GSM روستایی استان کرمانشاه (با وجود کم‌کاری و تعلل و امضاي تعهد نامه براي انجام كار)، حضور در پروژه GPRS شرکت ارتباطات سیار( همراه اول) و و باز هم حضور هواووي در مناقصه Core & Edge شرکت ارتباطات دیتا از ديگر نمونه‌هاي نفوذ چيني‌ها در ايران است.
اين در حالي است كه وضعيت شركت‌هاي چيني در بازارهاي همسايه كاملا متفاوت است و حتي به عنوان مثال کشور پاکستان براي خريد سوييچ 100K برنده مناقصه را مجبور به راه‌اندازي R&D در کشور خود مي‌کند.
جالب اين‌كه ورود شركت‌هاي چيني به خصوص هوواي و ZTE به كشورهايي هند، پاكستان و حتي تركيه منع شده است. اين سهل الوصول بودن بازار ايران آنقدر براي چيني‌ها جالب است كه مدير يك شركت چيني "ZTE " وابسته به وزارت دفاع كشور چين در نشست خبري خود اظهار مي‌دارد: كه ما در حدود 10 سال است كه در ايران فعاليت مي‌كنيم و در پروژه‌‌هايي مانند توليد تجيهزات تلفن ثابت شركت كارخانجات مخابراتي ايران، توليد تجهيزات وايمكس شركت مبين نت و شركت اسپادان در شهر اصفهان و .... شركت داشته‌ايم و در حال حاضر اميدواريم سهم خود را از توليد تجهيزات مخابراتي بازار ايران از 10 درصد به 30 درصد ارتقا دهيم.
اين مدير چيني تنها به بازار تجهيزات مخابرات بسنده نمي‌كند و اظهار مي‌دارد كه آمادگي دارند در پروژه اپراتور سوم تلفن همراه ايران كه به گفته كارشناسان يك پروژه بزرگ و ملي است و حتي بازار گوشي تلفن همراه ( ZTE قصد دارد مدل‌هایي از گوشی‌های هوشمند را راهی بازار ایران کند) فعاليت قابل توجهي داشته باشد.
نگاه غلط مسؤولان مخابرات به توليد داخل
يكي ديگر از موضوعات مهم اين است كه علاوه بر قيمت شكني چيني‌ها ضربه بعدي را به توليد داخل مسؤولان مخابرات به اين صنعت مي‌زنند. برخي از مديران كشور توان توليد داخلي را در كار ساختماني مي‌بينند. به نحوي كه اگر قرار باشد توليد و راه‌اندازي يك آنتن BTS را واگذار كنند، ترجيح مي‌دهند كار ساختماني مربوط به نصب BTS را به شركت‌هاي داخلي بسپارند و توليد تجهيزات و راديوي آن را به شركت‌هاي خارجي و حتي چيني واگذار كنند.
امروز كارخانجات توليدي مخابراتي حرفي براي گفتن در عرصه توليد تجهيزات ندارند و اگر اين روال ادامه پيدا كند، قطعا تا چند سال آينده همين تعداد از توليدكنندگان تجهيزات هم از بين مي‌روند و آن روز است كه شركت‌هاي چيني به واسطه حضور گسترده در زيرساخت مخابراتي هر قيمتي را كه بخواهند به ما تحميل مي‌كنند.
يكي از مسايلي كه مسؤولين مخابراتي ما بايد مد نظر داشته باشند اين است كه کشور چين از ابتدا توليدکننده نبود و با استفاده از وارد کردن دانش کشورهاي اروپايي به داخل با استفاده از نيروي انساني متخصص و فناوري روز دنيا همراه با يک برنامه مدون توانسته در زمره کشورهاي توليدکننده برتر در حوزه تجهيزات الکترونيکي قرار بگيرد.
مسؤولين ما بايد با اين ديد تجهيزات را وارد كنند كه متوجه شوند این انتقال فناوری در چه سطحی انجام می گیرد و از آنها اين تكنولوژي را فرا گيرند. مديران داخلي اگر تصميم به حمايت از توليد داخلي دارند بايد آستانه تحمل خود را افزايش دهند، اگر قرار است از توليد داخل حمايت شود، اين حمايت تنها به روي كاغذ نباشد و مديران دولتي آن را در عمل اجرا كنند.
و اما سخن آخر
اگر دولتمردان كشور براي جلوگيري از اين نابساماني چاره‌اي نينديشند عملا توليدكنندگان داخلي كه امروز به دلال تبديل شده‌اند، در آينده‌اي نزديك كلا از دور خارج خواهند شد. هم اكنون شركت‌هاي توليدكننده ايراني براساس نبود برنامه‌ريزي و آينده‌نگري در مديران ارشد كشور و با توجه به رشد سريع فناوري از دنيا عقب مانده‌اند.
به عبارتي بايد تكليف مشخص شود كه ترجيح اين است كه از محصولاتي با طراحي داخلي در كشور استفاده كنيم يا از توليدات خارجي. و در آخر اگر بنابر اقتضائات زماني، مجبور به استفاده از توان خارجي هستيم، بايد انتقال دانش فني را به صورت واقعي دنبال كنيم تا در آينده بتوانيم وابستگي خود را به فناوري‌هاي وارد شده به داخل كاهش دهيم.